Đồng chí Nguyễn Lương Bằng (với các bí danh Sao Đỏ, Hai Nam, Triệu Vân…) thường được các đồng chí cùng thời gọi là Anh Cả. Ông sinh ngày 2/4/1904, tại thôn Đông, xã Đoàn Lâm (nay là xã Thanh Tùng, huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương) trong một gia đình nhà Nho nghèo có truyền thống yêu nước.

Lớn lên, Nguyễn Lương Bằng phải làm nhiều nghề để kiếm sống, từ nghề may, phụ bếp đến công nhân trên tàu biển. Đến năm 1925, ông sang làm cho một tàu binh Pháp, đậu ở Sa Diện, thuộc tô giới Pháp ở Quảng Châu, Trung Quốc. Cũng chính tại nơi đây ông đã gặp được Hồ Tùng Mậu (đồng chí Ích) – một nhà hoạt động cách mạng chuyên nghiệp lúc ấy đang ở Quảng Châu. Thông qua Hồ Tùng Mậu, Nguyễn Lương Bằng được gặp đồng chí Nguyễn Ái Quốc (lúc này mang bí danh là Vương) tại Quảng Châu. Tháng 12 – 1925, Nguyễn Lương Bằng tham gia lớp tập huấn chính trị do Nguyễn Ái Quốc tổ chức tại Quảng Châu và được kết nạp vào Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên (Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội).

Sau lớp tập huấn chính trị, vào khoảng tháng 9/1926, Nguyễn Lương Bằng xin về nước hoạt động. Đồng chí rời Quảng Châu về Hải Phòng, làm nhiệm vụ lập đường dây liên lạc Hải Phòng – Hương Cảng (Hồng Kông) để chuyển tài liệu, sách báo cách mạng vào trong nước và vận động, tuyên truyền cách mạng ở Hải Phòng, Nam Định, Thái Bình…; Từ tháng 10 năm 1927 đến tháng 12 năm 1928, Đồng chí vào Sài Gòn để tuyên truyền, vận động cách mạng trong công nhân và thanh niên.

Tháng 12 năm 1928, Nguyễn Lương Bằng trở lại Hải Phòng hoạt động trong phong trào công nhân và đi “vô sản hóa”. Giữa năm 1929, Tổng bộ Thanh niên điều động Đồng chí sang Hương Cảng, giao cho ông công tác liên lạc giữa Hương Cảng và Quảng Châu. Tại Hương Cảng, vào tháng 10 năm 1929, Nguyễn Lương Bằng được kết nạp vào chi bộ An Nam Cộng sản Đảng, lúc ấy hoạt động tại Hương Cảng. Đến tháng 12/1929, Đồng chí được tổ chức phân công đến Thượng Hải (Trung Quốc) gây dựng cơ sở trong Việt kiều và binh lính người Việt trong tô giới Pháp.

Những ngày hoạt động tại Thượng Hải, Nguyễn Lương Bằng đã cùng với một số người ra Báo Kèn gọi lính, đồng thời, vận động công nhân Nhà máy Ốcxigien lập Hội Tương tế, nhằm giúp đỡ nhau trong hoạn nạn và hướng về Tổ quốc. Tại đây, Đồng chí đã hoạt động cách mạng rất hiệu quả và được gặp Nguyễn Ái Quốc, khi Người đang dừng chân tại Thượng Hải, trên đường sang Liên Xô. Vào khoảng tháng 8-1930, cũng tại Thượng Hải, Nguyễn Lương Bằng, một lần nữa, lại được gặp Nguyễn Ái Quốc.

Tháng 5/1931, tại Thượng Hải, Nguyễn Lương Bằng và Đỗ Ngọc Du (Phiếm Chu) bị mật thám Pháp bắt do sự phản bội của một người lính khố xanh được giác ngộ. Dù phải chịu cực hình tra tấn của mật thám Pháp, nhưng ông nhất quyết không khai báo, chính vì vậy mà các tổ chức của ta ở Thượng Hỉa vẫn được an toàn. Sau khi không khai thác được gì từ ông, nhà cầm quyền Pháp ở tô giới Thượng Hải đã áp giải ông về nước và lần lượt bị giam tại bốt Catina (Sài Gòn), nhà tù Hỏa Lò (Hà Nội), nhà lao Hải Dương. Sau khi bị toàn án thực dân tại Hải Dương kết án phát lưu chung thân vào tháng 6/1931, đồng chí bị giam tại nhà lao Hải Dương, sau đó chuyển về giam nhà tù Hỏa Lò (Hà Nội).

Tháng 12/1932, Nguyễn Lương Bằng cùng một số tù chính trị tổ chức vượt ngục thành công, sau đó trốn lên Vĩnh Yên, rồi lại quay về huyện Thanh Miện (Hải Dương) tiếp tục hoạt động cách mạng.

Cuối năm 1933, Đồng chí lại bị thực dân Pháp bắt trên đường đi công tác tại Bắc Giang và bị tòa án thực dân ở Bắc Giang kết án khổ sai chung thân. Ông bị chuyển đến giam tại nhà tù Hỏa Lò (Hà Nội) lần hai, đến tháng 5 năm 1935 thì bị đày lên giam tại nhà tù Sơn La.

Đến tháng 8 năm 1943, Nguyễn Lương Bằng cùng một số cán bộ của Đảng vượt ngục thành công, sau đó ông về ở ẩn và hoạt động tại làng Vạn Phúc, Hà Đông. Tại đây, ông đã gặp đồng chí Hoàng Văn Thụ, khi đó là Ủy viên Ban Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương. Vào thời điểm này, đồng chí Hoàng Văn Thụ được Đảng phân công phụ trách công tác tài chính và công tác binh vận của Đảng; đồng thời, được phân công hoạt động trong Mặt trận Việt Minh, giữ chức Chủ nhiệm Tổng bộ. Sau khi đồng chí Hoàng Văn Thụ bị nhà cầm quyền Đông Pháp xử bắn vào tháng 8-1943, đồng chí Nguyễn Lương Bằng được cử làm Ủy viên Ban Thường vụ Trung ương Đảng, được Đảng phân công phụ trách công tác tài chính và công tác vận động binh lính địch, đồng thời, được phân công hoạt động trong Mặt trận Việt Minh.

Tháng 8/1945, tại Hội nghị toàn quốc của Đảng họp ở Tân Trào, Tuyên Quang (ngày 14 - 15/8), Đồng chí Nguyễn Lương Bằng được bầu làm Ủy viên chính thức Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Đại hội Quốc dân họp ở Tân Trào (ngày 16 - 17/8) đã bầu Đồng chí vào Ban Thường trực Ủy ban Dân tộc giải phóng Việt Nam.

Từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Đồng chí Nguyễn Lương Bằng liên tục là Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng và lần lượt giữ các chức vụ trong trọng: Trưởng ban Kinh tế - Tài chính Trung ương sau đổi thành Ban Tài chính Trung ương (1947 - 1951); Tổng Giám đốc Ngân hàng Quốc gia Việt Nam (1951 - 1952); Đại sứ Việt Nam tại Liên Xô (1952 - 1956); Tổng Thanh tra Ban Thanh tra Trung ương của Chính phủ (1956 - 1960); Trưởng Ban Kiểm tra Trung ương Đảng (1960 - 1969); Phó Chủ tịch nước (1969 - 1979).

Ngày 20/7/1979, do tuổi cao sức yếu, đồng chí Nguyễn Lương Bằng từ trần, hưởng thọ 75 tuổi.

Với 75 tuổi đời, hơn nửa thế kỷ phấn đấu hoạt động cách mạng dưới ngọn cờ của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại, đồng chí Nguyễn Lương Bằng luôn là một tấm gương đạo đức cách mạng mẫu mực, sáng ngời về một chiến sĩ cộng sản kiên trung, một lãnh đạo tiền bối tiêu biểu hết lòng vì độc lập dân tộc, vì tự do, hạnh phúc của Nhân dân, là người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đồng chí được Đảng, Nhà nước truy tặng Huân chương Sao Vàng vì những công lao to lớn đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc.

Dù trong bất cứ hoàn cảnh nào, ở bất cứ cương vị nào, Đồng chí cũng tuyệt đối trung thành với sự nghiệp của Đảng, hết lòng phụng sự đất nước, chăm lo đến hạnh phúc của Nhân dân, nêu gương sáng về đạo đức cách mạng: cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư và tác phong cần cù, giản dị, khiêm tốn. Đạo đức cách mạng của đồng chí Nguyễn Lương Bằng đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh đánh giá: “Đó là một cử chỉ vô tư, tốt đẹp, không ham chuộng địa vị, đặt lợi ích của dân tộc, của đoàn kết toàn dân lên trên lợi ích cá nhân. Đó là một cử chỉ đáng khen, đáng kính mà chúng ta phải học tập”. Đồng chí Nguyễn Lương Bằng thực sự “là biểu tượng của mẫu mực, sự trong sáng của tình đồng chí, tình anh em. Cuộc đời hoạt động của đồng chí là một tấm gương sáng của người cộng sản Việt Nam, vừa giàu tinh thần yêu nước, vừa giàu tinh thần quốc tế vô sản”.

Là một người yêu nước nhiệt thành, một chiến sĩ cộng sản kiên cường, trải qua hơn nửa thế kỷ hoạt động cách mạng, đồng chí Nguyễn Lương Bằng đã cống hiến cả đời mình cho sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc và xây dựng xã hội chủ nghĩa. Cả cuộc đời hoạt động cách mạng của Đồng chí là một tấm gương sáng ngời về khí tiết cộng sản chủ nghĩa và đạo đức cách mạng. “Tấm gương của Đồng chí là giá trị tinh thần mãi mãi tỏa sáng đối với nhiều thế hệ những người cộng sản và thanh niên ta, nhân dân ta. Tinh thần cách mạng, đạo đức cộng sản chủ nghĩa của Đồng chí là bất diệt”.